高句麗語
高句麗語指在高句麗(約公元前37年-公元668年)使用的語言。高句麗滅亡之後衰亡,作為一種語言已不存在。由於資料不充分,語言學上的分類尚不明。根據中國資料的記載,與扶餘、沃沮、東濊、百濟(統治階層)的語言屬於同系,在中國東北部至朝鮮半島形成扶餘語族。此語言系列被認為與肅慎(在今东北地区)的語言有相當大的差異。由於朝鮮半島南部居民先於北方人民從大陸遷徙而來,高句麗語與三韓的語言在用字上也有所相同。
高句麗語 | |
---|---|
母语国家和地区 | 高句麗 |
区域 | 滿洲南部、朝鮮半島 |
語言滅亡 | 10世紀 |
語系 | 扶餘語系
|
語言代碼 | |
ISO 639-3 | zkg |
概述
中国史籍记载对高句丽与三韩及倭的语言相似相异与否没有明确的表述。只是记载说高句丽、扶余、沃沮、濊貊的语言相似,而沃沮与挹娄语言相异。朝鲜语就是在新罗语基础上发展而来[1]。
作爲一個早已消亡並且材料極其稀少的語言,高句麗語的研究十分困難[2]:第一,很難進行通時研究,高句麗作爲存在了七百餘年的國家,其語言必定產生了大量的變化,然而由於材料的缺乏,對其的研究必須把高句麗語作爲一個共時的整體進行研究;第二,由於早已消亡,不存在有明確記錄的後代,無法在內部進行比照再構;第三,由於被認爲同系的扶餘、沃沮、東濊、百濟等語言亦在沒有記錄的情況下消亡,因此也無法進行比較攷察。
有不少人嘗試把高句麗語、百濟語及現時的日本語系諸語連繫在一起(Beckwith 2004):在這種假設的前提下,大和族很可能是從扶餘國而來,而扶餘人的語言隨着地域的分隔,慢慢演變成為高句麗語、百濟語及古代的日語。具體的語言資料有《三國志・東夷列傳》的高句麗條目、《後漢書・東夷列傳》的高句麗條目與《日本書紀》等所記錄的零散高句麗語,而最重要的是由《三國史記》(1145年完成)《高句麗地理志・第三十七卷》與《新羅地理志・第三十五卷》所紀錄的高句麗地名中導出的高句麗語辭彙[註 1]。至今已重構約有八十餘詞語,與周邊言語的比較研究顯示在辭彙上與高句麗語相似性最高的是古代日本語[3],其次是中世朝鮮語,而地理上較接近的通古斯語族差異相對較大。
地名 | 別名 |
---|---|
三唄縣 | 密波兮 |
五谷郡 | 弖次云忽 |
七重縣 | 難隱別 |
十谷縣 | 德頓忽 |
高句麗語中已判定的四個數詞與日語存在音韻上的相似,為日語起源的研究也提供了參考。美国印地安那大学的白桂思(Christopher I. Beckwith)認為現時的日語仍然可以看到昔日的扶餘語的痕跡,而這一段日語及扶餘語系的連結最早於1907年為兩位日本學者所留意。他嘗試透過約140個含有高句麗詞語的地方面來重新構建高句丽語的發音。他發現:高句麗語在文法構詞方面與日語相似,例如:屬格 -no及修飾語 -si。他提出古代日本人(倭)和高句丽人的共同源地可能是在面向渤海的中国辽西地区;之后这个人群的一支向东越海到达日本,而过了几百年后另一支则向东北迁徙,形成了高句丽人。只有这样才可能解释高句丽语和古代日本语的联系[5]。白桂思教授的专著《高句丽语:日语在亚洲大陆的姐妹语言》认为高句丽语、古日语与阿尔泰语系差别极大,对于学术界一贯将二者划为阿尔泰语系的观点予以否定。作者在书的最后还探讨了高句丽语、古日语与朝鲜语(韩语)的联系[6]。据俄国籍的韩国问题专家Andrei Lankov介绍,白桂思教授的观点已经被国际上大多数的语言学家所接受[7]。
不过,白桂思的这一的观点,遭到了很多的质疑。一些学者认为白桂思对古高句丽语言的处理和分析方法等被认为是错误的[6][8]。《三國史記》中記載的高句麗地名大多為高句麗佔領的原百濟與濊的領地,之後更變為新羅的版圖,故亦有看法認為重構的辭彙可能事實上屬於百濟語和濊語的範疇。此外,由於資料所限,重構辭彙中有相當部份僅有孤證或少數證據支持,故其精確度值得懷疑。有的研究者認為不甚可信,從而強調新羅、高句麗、百濟三者語言間的親緣關係(金東昭)。
重構詞彙
高句麗語 | 漢字寫法 | 含義 | 上古日語 | 百濟語 | 新羅語 | 中世朝鮮語 | 現代蒙古語 | 現代滿語 | 突厥語 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
*ke | 王 | kimi | ka(瑕) kisi(吉支) nirimɯ(君) | kan(干) kɯm(今) kahan | kɯi nim kɯm | kaγan | han | qaγan < kagan | |
*hol < *kol | < | 城 | |||||||
*kəl | 心 | kökörö | kökün | huhun | göğüs | ||||
*kel | 牙 | ki | |||||||
*me / *mi | / | 水 | midu / mi | mi(彌) | mɨl | mören | muke | ||
*mel | 蒜 | firu | manʌl | maŋgirsun | maca | ||||
*so | 金 | so(所) | so(素) | söh | sele | ||||
*col | 木銀 | ||||||||
*cjəl | 銀 | ||||||||
*na.mïl | 鉛 | namari | namɔr | ||||||
*mil | 三 | mi | mil | səj | gurban/gurav | ilan | bis | ||
*siet/*s^ïei | 三 | sei/səih | |||||||
*utsu | 五 | itu | tasul | tabun | sunja | üç | |||
*nanïn | 七 | nana | nilkup | dolugan < *dal.u.gan | nadan | Yeti | |||
*tək | 十 | tö | jəl | arban < harban < *pa.rban | juwan | on / toquz | |||
*kïm.mïl | 萬 | ||||||||
*ul | 羣 | udi | ul uri | ulus | urse uce | uruk | |||
no < *na | 壤 | nu / na / no | no | nü/nε(世) | na | ||||
nori | 壤 | nüri | ńurū | noro(-n) | |||||
*kəməl | 黑 | kuro | kəm | kara | qara | ||||
*nahe | 白 | hʌy | aq | ||||||
*silap | 白 | sira | šara- šeyen šanggiyan | ||||||
*sapïk / *sapikon | / | 紅 | supi(赤鳥) | sapi(泗沘) | sitpɯk | *hulaɣan > ulaan | fulgiyan | ||
*kol | 黃 | kï / ku | suwayan | ||||||
*puruk | 綠 | phɯrɯn |
辭彙比較
下表顯示部分高句麗語辭彙與扶餘語族與通古斯語族的比較,其他若干相關語言亦包含其中。
意義 | 高句麗語 | 突厥語族 | 蒙古語 | 上古日語 | 現代日語 | 百濟語 | 新羅語 | 中世朝鮮語 | 現代韓語 | 通古斯語族 | 女真語 | 滿語 | 鄂溫克語 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
善射 | jumong,chumo (朱蒙,鄒牟) | *** | jəmə, Jobe-Mergen | tomo tomo tama tuma | tomoe(emblem of tomo) tomo- tama tsume | *** | *** | chumong (鄒蒙) | mani | *** | *** | jolin-manga , julil-muəl(卓琳莽阿) | *** |
復舊土 | ta mul(多勿) | *** | *** | tabi (度:time; whenever) | たび tabi/tambi | tamlo | *** | *** | taɕi tø- tam | *** | *** | tabu-(to divide,to tear) | *** |
北(背後) | je(提) jwat(絶) 椽那部,提那部,絶奴部,後部 | arka | hoina (布里亚特语 huainə) utara umara | tʃe | *** | *** | tuih | tui | xama | *** | amargi amasi | *** | |
南(前方) | kuan(灌) (灌奴部) | kuzey,Ön(front) | *** | kaɸo kan-(予:"pre-") | かお kao kana-(叶:to serve,to get one's wish) | 久知下(kujiha) | *** | *** | kət | *** | *** | julergi | *** |
東(左) | źwən,sun(順), (順奴部) | doğu,sol(left) | źeü , źegün | a-dʒuma/a-duma | 得安(dɯkan) | *** | *** | ön sae | źun | *** | dergi | jun jəgin | |
西(右) | yən (涓), (涓奴部) | batı | ürüne , barun | yo-(善:"good") ya-(否:"no,foul") | yo-/i- iya/ya-(disagreeable) | *** | *** | *** | orɯn parɯn hanɯi(west) | xangid | *** | wargi | anŋū(right) |
石 | *** | taš | cilaɣu(n) (古蒙古语) culuu (喀尔喀蒙古) šuluu(n) (布里亚特语) | isi | turak(珍惡) | *** | tōlh | tōl | *** | *** | tahan | *** | |
巖,峴,岑 | pa-・ιəi,pua-・ιəi*pàI,pa'i /pua-斤ei,*paxe 巴衣,波衣,波兮 | *** | *** | iɸa / iɸaɸo (probably unrelated) | *** | *** | pahoy(巖)巴衣,바회 | pawi | pax(石・崖) (尼夫赫语) | *** | wehe | *** | |
國 | (nua) > na / no 內,那,奴,惱 ra(羅, 良) | ili | ulus(<*hulu-s<* bulu-s) | nu/na(奴) | *** | puri (夫里) | *** | narah | nara | guru-n(< * buru-n) | guru-n(< * buru-n) | gurun | *** |
城 | hol / holo (忽) kuru / kolo (溝婁,屈, 骨) | qol-γan | küri-yen 'fence, hedge, device',/qol-γan | koɸori (郡) | *** | *** | *** | koɯl (邑, 郡) kol | kur ~kur ~kuran | *** | kuran~ kuren (城, 柵:"castle, citadl") golo(省:province) | *** | |
中 | kabəl 加火 | *** | *** | kaɸis- kaɸi | kais- kai | *** | *** | kaβɔn 가ㅸㄴ | kaun(-de) -gaus/-aus 가웃/아웃 | *** | *** | *** | *** |
最大 | māk (莫) ma(馬) makhara(莫何邏) 莫何邏繡支,莫何何羅支 | *** | *** | ma-(prefix to mean "real/great/true/perfect") makana-(truly beloved) | ma- | ma | *** | *** | mal-말 mad 맏 | maŋga | *** | maŋga | maŋa |
主事者 | makhaharaji (莫何何羅支/太大兄) ~ji | *** | *** | ma- kakaɸu-(undertake, be under orders,hold)>*kagaɸu- toto/titi(father) dʒidʒi | ma- kakaer-(hold) chichi jiji/ji- | *** | kakgan (角干) | mad hal- ~ji | mad hal- ~ji | *** | *** | *** | *** |
首領 | makli-ji(莫離支) ~ji | baš(head) | *** | ma- kur-i dʒi | ma- kuri-(繰) ji | *** | malip-kan(麻立干) hasə(河西) (mari) | maruha(瑪樓下,抹樓下) | məri(head) ~ji maru | *** | *** | *** | *** |
峰 | süni (首泥) | *** | *** | so1ra | そら sora | *** | *** | sunɯrk 수늙 | suri 수리 | *** | *** | šun sukdun | *** |
高 | dat/§ap (or tar) (達) | *** | *** | taka-/daka-("high") | たか taka-
だか daka |
達率 | *** | *** | *** | *** | *** | den dekde- | *** |
山 | tara / tal (達) | taγ("mountain") | aɣula(n) (古蒙古语) ūl (喀尔喀蒙古) ūla (布里亚特语) aulə(达斡尔语) | tara(多羅) yama(山)/mure(山)/mori(森) | *** | 督 tɔrɔ(山), tara(多禮,多羅) (土地) | moyh(山) | me-뫼 tang,tal(土地) tuk(丘) orɯm (济州方言) | *** | *** | alin tala(田地) mulu | *** | |
堤 | tu (吐) | töpü | *** | take2(岳) tutu-mi tum-(to stack,to pile,to gather) | たけ take tsum- | *** | *** | *** | 언덕 əntək 둑 tuk(堤) | *** | *** | do- | *** |
樹木 | kιənul / naro? (斤乙) | i¨/i¨γac(树) | *** | ki2 / ke2 ~ ko2kunu-ki(a kind of oak) | ki kunu-gi | *** | *** | 斤:nal(訓)/kɯn근 | kɯru 그루 namu 나무 (树、树木) | *** | *** | *** | *** |
泉(井) | əɯl(於乙):井 iri(伊梨):泉 | bul-a-q/bul-a-γ(喷泉、泉水) | ɯs (水"water") | ゐ wi (井、水库、灌溉水塘) | *** | ɯl(乙) | umɯl | umul | eri~erri(小河、川) (尼夫赫语) | *** | üla (大河、江) | *** | |
池沼 | nemi / naymi (内米) | *** | namug | ? nami1 | なみ nami | mi(r)ji (蜜地,彌知) | *** | *** | ? nɛnmul mos 못 nɯpʰ 늪 | namu, lamu | *** | ||
河 | kur(屈) na(那) | köl | *** | kaɸa | nari(那利) 久麻那利 | 那(나)[10] | kɔrɔm 가람 nāyh 냏,내 | karam 가람 nɛː 내 | *** | *** | ula | *** | |
海 | padal (波旦) | *** | *** | wata | wada-tsu-mi | *** | 波珍 padɔl | padah~parʌl | pada 바다 | *** | namu | namu | *** |
口 | huət-ts‘ii/ku ërtsi/k útsi< *kutui, >* kolci/ko-ts‘ii (忽次/古次/串) | *** | 훌츠qurc(喀尔喀蒙古)("skewer, spit" 串) | kutu~kuti/kuti < *kutui | *** | *** | koj 곶 ("skewer, spit; promontory" 串) | kulrε (Jeju dialect) kul (South Jeolla dialect) | *** | *** | *** | *** | |
進入 | ・ιi/*i (伊) | *** | ire- 来 | ir- 进入 | ir- | *** | *** | ip(口)/ip(門戸) | ir-(to arrive; to come) ip | i-(入) | *** | ibe- | *** |
新 | ʃιəu/*sü 首 | *** | *** | zu suga- | suga-suga-s- | *** | say | say (새) | sɛ | *** | iche | ice | *** |
牛 | ʃιəu/*sü 首 | *** | *** | usi | *** | *** | ʃyo/쇼 | so | *** | *** | eje | *** | |
豬 | o-sie/o-s^i¨ʌŋ 烏斯/烏生 | *doŋuz > domuz | *** | usi wi | *** | *tɕo-nʲi (猪耳) | *** | totʰ 돝 | twɛːji, toyaji(dialect), tochi(dialect) | *** | *** | ulgiyan ulha | *** |
鹿 | kosya (古斯也) | *** | *** | kuzika | *** | *** | *** | korani 고라니 kōrɛŋi, korɛi (Gyeongsang dialect) | *** | *** | kandahan | *** | |
馬 | *** | *** | mori~muri | uma~muma | *** | *** | mʌl/(馬) | mal | mori (Nanai) | *** | morin | *** | |
斧 | ・ιo-sie , nərə-si (於斯) | *** | *** | wono2 | *** | *** | *odzgɔy (烏子蓋) nɔlh 날ㅎ | nal (칼)날 nas tōkki | *** | *** | anjikū | *** | |
廣 | nərə-si, ə-si, (於斯) | *** | osy/esy 阿斯(寬大:gererous, tolerant) nalai | naras-u os-u e-si | naras-u os-u | *** | *** | 어위 (< *어쉬) | nəlbɯn 넓은 nəlb nərɯn | *** | očo 我撮(寬) | ončo(廣:wast) | *** |
翼 | nərəgi əji(於支) | *älig > el | *** | tadamgi(arm) atʃi(foot,walk,rain,money) | *** | *** | nʌlgɛ | narɛ, nalgɛ 날개 | *** | *** | asχa | *** | |
横 | ・ιo-sie/*es (於斯) | *** | *** | yo2ko2(横)/yo2k-(避) | yoko/yokeru | *** | *** | əs/엇 | əs | *** | *** | *** | *** |
谷 | tan/tuən/t‘ən (旦,頓,呑) | *** | *** | tani | *** | *** | tʌn~tuʌn("village", 村) | *** | *** | *** | *** | *** | |
榖 | niəŋ-biuʌt 仍伐 | *** | *** | ina-ɸo("ear of rice") mi2("fruit, seed, grain") nebar- | inaho nebar- | *** | *** | pyə("rice plant; unhulled rice") | nuy("grains of unhulled rice amongst hulled rice") | *** | *** | *** | *** |
粗 | kuət-・ιəi (骨衣) | *** | *** | kata- | かたい katai | *** | ka¨cʰɔ¨l | kəcʰɯl- (荒) | kəchil- kud- | *** | *** | kata- | *** |
耕 | ka-ʃιi (加尸) | kerci-("to cut, to dig trenches") | *** | kar- | kar- | *** | *** | karai(木[木+欠]・鍬, kal-(plow) kal(刀) | kal- | gerbe- (Nanai) | *** | halhan(犂先)/halhan~halgan(犂鏵) | gerbe- |
邊 | ka-(・a) (加阿) | kera | *** | hakari | ha
kari |
*** | *** | kʌs | kā | *** | *** | kaja- huwesi- | *** |
圓 | toŋ-pιuəi (冬非) | *** | *** | tubura(丸)/maro(丸:"round") | tsubura | *** | *** | tuŋgɯl-(圓) | tuŋgɯl-(圓} | *** | *** | torho- | *** |
丸 | anʃi, anʒip, ɣwando (安市,安十,丸都) | *** | ənduhə (达斡尔语) | azi | *** | *** | *** | al 알 | (x)elū- | *** | umhan muheren | elū | |
足 | tor (廻) | *** | *** | tar-(足る:"enough,last,to reach") | tarir- | *** | *** | tʌri | tari 다리 | *** | *** | juru(numeral for something pair up) | *** |
毛 | tʰjʌr (鐵) | *** | *** | *** | *** | *** | *** | tʌri | tʰʌr 털 | *** | *** | *** | *** |
重 | biar/bιεt (別) | *** | *** | ɸe | *** | *** | *** | pʌl | *** | *** | *** | fe | *** |
松 | pιu-sie/pιu-so (扶蘇/扶蘇) | *** | *** | matu | bu(扶,負) so(蘇) | *** | sol(松)/pos(樺) | sol,sonamu,so | *** | *** | bahiya | *** | |
深 | bιuk-sie/puk (伏斯) | *** | *** | ɸuka-si/puka- | fuka- | *** | *** | kiph u·n | kiph- puk | *** | *** | *** | *** |
狌 | yia-ʃιi (也尸) | *** | *** | itatʃi(weasel) | いたち itachi(weasel) | *** | *** | yezï ~ yezɣ- | yəu 여시yəsi(dialect) | *** | *** | *** | *** |
隣 | ιi-bιuʌt (伊伐) | *** | *** | iɸa iɸa-udo/iɸa-ɸito iɸawi/iɸewi | i-ba-sho | *** | *** | *** | iut (隣) | *** | *** | imiya- | *** |
霜 | sat (薩) | *** | *** | sai, see, zai, zae (dialectal Japanese words for "icicle" or "ice on the branches of trees or on the surface of a body of water") | *** | *** | *** | səri | səri | *** | *** | juhe | *** |
菁 | ka-tʃιe (加支) | *** | *** | kati/katʃin(brown/lush),katute(in the past) | katʃte | *** | *** | *** | kəch-(蕪) kis- | *** | *** | *** | *** |
鵠 | ko-・ιəi (古衣) | qoγu | *** | kukuɸi1~kubi1 | kukui/kugui | *** | *** | kohay kon | koni | *** | *** | gaha gasha | *** |
平 | pii-lιεt (比烈) | biri | *** | ɸi1ra-(比良:flat,level) taira | ひらた hirata- たいら taira | *** | *** | *** | pʌl | *** | *** | ba pile- tehere- | *** |
母親 | ya chi (也次) | Ana | *** | ɸaɸa/oya | おや oya |
*** | *** | 어 əzi | 어미əmi 아매,에마 ame,ema(north dialect) | *** | eniyen | a ja | *** |
嬰兒 | gιəu-sie / kus / kyus (仇斯) | koto(儿子,匈奴語) kız (女孩、女儿) O'gul | *** | ko1 (子) | *** | *** | *** | koma(童) koma-(小-) | *** | omo | jui | kuŋa | |
熊 | komok (功木) | *** | *** | kuma | koma | *** | kom | kōm | *** | *** | *** | *** | |
兔 | u-sie-həm (烏斯含) | tawïsγan | *** | usagi1 / wosagi1 | *** | *** | thos-gi 톳기 | tho-ggi 토끼 | *** | *** | *** | *** | |
見面 | pʌk/*pak (伯) | bak-("to see, to look; to find") | *** | mak-(設:"to obtain,to prepare,to make") ɸak-(別:"to see, to know,to understand")>*wakar- ɸakar-(諮・計:"to consult,to talk, to obtain") | mōker- wakar- hakar- | *** | *** | poizʌp- | po-("to see, to look")/ poyp-("to have an audience with, to meet (an honored person)") pak | *** | baka- | baha-("to get, to obtain") | baka-("to find") |
難 | ma (馬) | *** | *** | ma- | ma- | *** | *** | modir- | mōjir- | *** | manga(難:hard) | maŋga(堅、難"hard") | maŋa |
根 | tsʌm (斬) | *** | *** | tukene | tʃukene | *** | pul?(根) | pulhuy(根) | ppuri | tʃamγ(根株) (尼夫赫语) | *** | da | *** |
文 | kɯl/kιən-ʃιi (斤尸) | *** | *** | kak-(to write) kuk-/*kurum-(to collect, to form,to bind) ko2to2("word, speech, language") | kak- kukur-/kurum- koto | *** | *** | kɯl | kal-(to write) kɯl | *** | herse | hergen | *** |
玉 | ko-ʃie/kusi(n) (古斯) | *** | gas | kusiro2("bracelet") | *** | *** | kusɯl | kusɯl | *** | γun | gu | *** | |
孔 | dzei〈tsei〉-ts‘ii 斉次/濟次 | *** | *** | tʃuk-(透), tʃuki(隙) | *** | *** | *** | t’ul-(透), tɯm(隙)*** | *** | *** | *** | *** | |
穴 | kap,kap-pii 甲,甲比 | qapca("gorge, ravine"), qapi¨γ("Gate") | *** | kaɸi1 ("gorge, strait, narrow valley") | *** | *** | *** | kul (穴) | *** | *** | *** | *** |
參考文獻
引用
- . [2010-10-25]. (原始内容存档于2018-02-03).
- 馬淵和夫; 李寅泳; 大橋康子. . 文藝言語研究. 言語篇 (筑波大學). 1980-03: 4pp.1. ISBN 03877515 请检查
|isbn=
值 (帮助). - 高木 雅弘. . 東洋文庫書報. 2016-03, (第47号).
- 村山七郎『日本語および高句麗語の数詞』
- Beckwith, Christopher I. . Leiden: Brill Academic Publishers. 2004. ISBN 90-04-13949-4 (英语).
- Review: Historical Linguistics: Beckwith (2007)
- 亚洲时报Asia Times网站2006年9月16日报道
- Journal of Inner and East Asian Studies, volume 2-2 (2005) 的存檔,存档日期2009-02-26.
- 高木 雅弘. . 東洋文庫書報. 2016, (第48号).
- 三國史記卷47:「素那,或云金川。」
来源
- 刊物文章
- Beckwith (2006). "Methodological Observations on Some Recent Studies of the Early Ethnolinguistic History of Korea a nd Vicinity." Altai Hakpo 2006, 16: 199-234.
- Beckwith (2006). "The Ethnolinguistic History of the Early Korean Peninsula Region: Japanese-Koguryoic and Other Languages in the Koguryo, Paekche, and Silla Kingdoms." Journal of Inner and East Asian Studies, 2006, Vol. 2-2: 34-64.
- 书籍
- Beckwith (2007): Koguryo, the Language of Japan's Continental Relatives: An Introduction to the Historical-Comparative Study of the Japanese-Koguryoic Languages, with a Preliminary Description of Archaic Northeastern Middle Chinese. Brill Academic Publishers, 2004. ISBN 90-04-13949-4. Second edition, 2007. ISBN 90-04-16025-5